داسې تباهي دپاکستان په درشل ده چې ايټمي طاقت مو ترې هم نۀ شي بچ کولے

زاهد حسين

پاکستان، چې د نړۍ له تر ټولو لويو پوځونو څخه يو لري، د يو قوي پوځې طاقت په توګه مخې ته راغلے دے. سږ کال د مئ په مياشت کښې د هند د يرغل پۀ ضد د پوځ غښتلي ځواب يو ځل بيا د دې پوځ وړتيا ثابته کړه.

په دې کښې شک نشته چې يو پياوړے پوځ کولے شي د بهرني يرغل پۀ وړاندې د هېواد دفاع ښه وکړي، خو دا بسنه نه کوي چې د يو داسې ملت بشپړه تحفظ وکړے شي، چې اقتصاد ئې تل له بحران سره مخ وي او شاوخوا ۴۵ فيصده خلق د غربت تر کرښې لاندې ژوند کوي.

 د اقوامِ متحده د تازه راپور له مخې، پاکستان د انساني پرمختګ (Human Development Index) په فهرست کښې له ۱۹۳ هيوادونو څخه په ۱۶۸م نمبر دے.** د افغانستان نه وروسته، دا په جنوبي ايشيا کښې دويم تر ټولو وروسته پاتې هېواد دے. اوس هم په پاکستان کښې تر ۲ کروړه ۳۰ لکه ډېر ماشومان له تعليمه محروم دي. دا په داسې حال کښې ده چې د پاکستان د ابادۍ زياتېدو کچه د سيمې تر ټولو لوړه ده. هر کال تقريباً ۸۰ لکه نوي خلق د آبادۍ برخه ګرځي، چې دا حالت لا نور خرابوي.

په هېواد کښې د شتمنو او بې وسه خلقو، او بېلابېلو سيمو تر منځ زياتېدونکي نابرابري، د هېواد لپاره تر ټولو لوي خطر ګرځېدلے دے.** دا د بهرني دښمن نه هم لوئې خطر دے. لکه څنګه چې د اقتصاد ماهرينو، آجم اولو او رابنسن، په خپل کتاب "Why Nations Fail" کښې ليکلي، کله چې يو هېواد خپل نظام يوازې د يو محدود طاقتورې طبقې د ګټو لپاره جوړ کړي، نو هغه هېواد پرمختګ نه شي کولے، او بالاخره ناکام شي.

د دوي په وينا، د يو هېواد کاميابي د هغه د سياسي او اقتصادي ادارو پورې اړه لري، کوم چې د عام اولس ګډون ته وده ورکوي. دا خبره د پاکستان د ناکامه ادارو او د اشرافيې پر سياستي ولکه باندې پوره صدق کوي.

 که مونږ غواړو چې د رياست  دناکامۍ مخه ونيسو ، نو مونږ ته به د ملي سلامتيا تصور بدلول وي.** مونږ بايد خپل روايتي دفاعي فکر ته له نويو سترګو وګورو، او اقتصادي، ټولنيز او چاپېريالي عوامل هم په پام کښې ونيسو. خو سوال دا دے: آيا مونږ تيار يو چې خپل ترجيحات بدل کړو؟

پاکستان دا مهال له **سختو داخلي امنيتي چيلنجونو** سره مخ دے. دوه ستراتيژيک اهميت لرونکي صوبې، بلوچستان او د خيبرپښتونخوا ځينې برخې، له سختو شخړو سره مخ دي. د دغو سيمو لويه برخه کښې رياست خپل  واک له لاسه ورکړے دے. تېرو شلو کلونو راهيسې، امنيتي ادارې د ياغيانو پۀ ضد جنګېږي، خو د شخړو اصلي لاملونه، لکه بې عدالتي او محروميت، نه دي حل شوي.

**نه پوځي مشران او نه هم سول حکومتونه د شخړو او اقتصادي-ټولنيزو شاتګ ترمنځ اړيکه درک کړې.** دا سيمې نه يوازې له تعليم، صحت او روزګار محرومې دي، بلکې سياسي حقوق هم نه لري. د پوځې طاقت زيات استعمال  په ابادۍ کښې دغيرشناسۍ احساس پيدا کړے دے.

تحقيقات ښائي چې د پاکستان تر ټولو غير محفوظې سيمې د فاټا دوه پخوانۍ  ضلعې، د خيبرپښتونخوا کوهستان، او د بلوچستان ۱۷ اضلاع دي، لکه واشک، خضدار، کوهلو او ژوب، کوم چې د اوسني شورش مرکزونه دي.

**سيمه‌يز نابرابري واضحه ده** — د ملک تر ټولو محفوظ ۲۰ ضلعو کښې ۱۳ د پنجاب، ۴ د سند، ۲ د خيبرپښتونخوا دي، خو بلوچستان يو هم نه لري. دا ښائي چې **وسايل ناعادلانه وېشل شوي**، او پنجاب د مرکز په توګه ډېر څه ترلاسه کوي، پداسې حال کښې چې بلوچستان او نوې ورګډ شوې قبايلي سيمې ډېر لږ څه اخلي.

په بلوچستان کښې د محروميت بله نخښه د **سړکونو، ټرانسپورټ، او مواصلاتو نه شتون** دے. ډېري ضلعې د موبايل، انټرنيټ، روغتيائي خدماتو او ټرانسپورټ له اسانتياوو بې برخې دي. برعکس، پنجاب ته دا سهولتونه په پراخه پيمانه حاصل دي.

بل خوا، د بلوچستان او خيبرپښتونخوا ډېر  خلق د **صحت او تعليم بنيادي خدماتو** ته لاسرسے نه لري. غريبو سيمو کښې خلق د يو  روغتيا مرکز ته د رسېدو لپاره له ۳۰ کلوميټره زيات سفر کوي. بې روزګاري هم ډېره ده، او ډېري خلق بې معاوضې کار کوي چې له دې د دوي د ژوند سخت حالت څرګنديږي.

د بلوچستان تر ټولو غريبو سيمو کښې **۶۵٪ خلق کمزوري يا موقتي کورونه لري، ۵۰٪   د تشناب سهولت لري، او ۴۰٪  پاکې اوبه نه لري.** دا حالت د دې سبب ګرځي چې ځوانان په اسانه د وسله‌والو ډلو لوري ته ورجلب  شي.

خلقو ته د **بنيادي انساني او جمهوري حقونو نه ورکول** هم د دې بد حالت سبب دي. همدا وجه ده چې شل کلنه پوځي مقابله د وسلوالو ختمولو کښې کاميابه نه شوه. دا حالت بهرنيو قوتونو ته هم مداخله اسانه کوي، ځکه خلق ځانونه نظرانداز شوي او بې‌برخې احساسوي.

**پاکستان هيڅکله د انساني زيربنا پراختيا ته ترجيح نه ده ورکړې.** تعليم او صحت لپاره د GDP يو فيصده نه کم خرچ کيږي، چې د افغانستان نه علاوه، د ټولو ګاونډيو هېوادونو نه کم دي.

**د آبادي د زياتوالي سره، چې هر کال ۲.۵٪ ده، تر ۲۰۴۰ پورې د پاکستان آبادي تر ۳۲۰ ميليونه رسېدے شي.** دا د اقتصادي بحران، کم تعليم، خراب صحت، او د لږ پرمختګ سره يو "ټايم بم" دے، چې چاودنې ته تيار دے.

**د هېواد لپاره تر ټولو لوي خطر دا دے** — نه چې د ايټمي وسلو کمښت، بلکې دا چې خلق له غربت نه نه شي وتلے، او حکمرانان بيا هم د ترجيحاتو بدلون ته چمتو نه ښکاري.

تر هغې مخکښې چې ناوخته شي، **راځئ چې د ملي سلامتيا پۀ تصور بيا فکر وکړو.** يوازې ايټمي طاقت مونږ له تباهۍ نه نه شي ژغورلے.

د ډان په مننه